MUHÂKEMETÜ’L-LUGATEYN’DE ASKERÎ TERİMLER
Keywords:
Türk Edebiyatı, Çağatay Türkçesi, Çağatay Edebiyatı, Ali Şir Nevaî, Muhâkemetü’l LugateynAbstract
Nevaî’nin anlatımıyla, dönemin edebiyata hevesli gençleri Türk dilinin lügat zenginliğini, gramer şekillerinin esnekliğini bilmedikleri, Türk dilinin yeni sözcükler türetmedeki üstünlüğünün farkına varamadıkları için Farsça şiir söylemeye özenir olmuşlardı. Türk dilinin edebiyat ve sanatta ikinci plana atılması, yine Nevaî’nin anlatımıyla Türk milletinin farklı tabakalarına mensup pek çok kişinin çok iyi Farsça bilmesine rağmen Türkçe şiir söyleyenlerin azınlıkta olması, aradaki eşitsizliği bizlere çok iyi biçimde anlatmaktadır. Şüphesiz ki, Nevaî yüksek bir şahsiyete sahip, kusursuz bir edebiyat dili meydana getirmek istemekteydi. 1499 yılında Türkçe ile Farsçayı dillik deliller yoluyla karşılaştırarak, Türkçenin Farsçadan daha üstün olduğunu ispatlayan bu eser, değerini hiç kaybetmeyerek, çağlar boyunca Türk Dili üzerine yapılmış en büyük hizmetlerden biri olmuştur.
Hazırladığımız bu çalışmada, adı geçen eserdeki askeri terimleri, isimler ve fiiller bazında ele alarak Çağdaş Türk Lehçelerindeki karşılıklarını bulmaya çalıştık. İsimleri gruplandırmada, sözcüğün kökünün almış olduğu ekleri kullanarak gruplandırdık.
References
1. Akdoğan, Yaşar. Azerbaycan Türkçesi'nden Türkiye Türkçesi'ne Büyük Sözlük. İstanbul: Beşir Yayınevi, 1999.
2. Arıkoğlu, Ekrem. Kuular, Klara. Tuva Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003.
3. Çankaya, Selahaddin. Kırgız Sözlüğü Kırgızca-Türkçe. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2014.
4. Ercilasun, Ahmet Bican. Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi 22. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2021.
5. Kafalı, Mustafa.”Cengiz Han”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Erişim: 21 Ekim 2024).
6. Karahan, Akartürk. Dīvānu Lugati’t Türk’e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları, 2013.
7. Koç, Kenan vd. V.Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2003.
8. Köprülü, Mehmet Fuat.”Çağatay Edebiyatı”.İslam Ansiklopedisi. 3/305, Ankara: TDV Yayınları, 1989.
9. Necip, Emir Necipoviç. Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü 3. Baskı (Rusçadan Çeviren: İklil Kurban). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013.
10. Öner, Mustafa. Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
11. Izoh.uz, O’zbek tilining izohli lug’ati, “O’zbek tilining izohli lug’ati”. Erişim: 21 Ekim 2024. https://izoh.uz/ 12.Özönder, F. Sema Barutçu. Muhākemetü'l-Lugateyn (İki Dilin Muhakemesi).Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000.
13. TDV, TDV İslam Ansiklopedisi.”Cengiz Han”. Erişim 8 Ekim 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/cengiz- han
14. Tekin, Talat vd. Türkmence-Türkçe Sözlük (Туркменче-Туркче Созлук), Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi – 18. Ankara: Simurg Yayınevi, 1995.
15. Yudahin, K.K. Kırgız Sözlüğü (Çev: Abdullah Taymas). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
16. Türk Lehçeleri Sözlükleri,” Türk Lehçeleri Sözlükleri”, Erişim: 23.05.2024, https://turklehceleri.org/tr/s%C3% B6zl%C3%BCk
