“BADOYI’ UL-BIDOYA” VA “NAVODIR UN-NIHOYA” DEVONLARI – HAMID SULAYMON TADQIQIDA
Keywords:
alisher navoiy, hamid sulaymon, “badoyi’ ul-bidoya”, “navodir un-nihoya”, qo‘lyozma, devon, devonchilik an’analari, debocha, janr, g‘azal, tarji’bandAbstract
alisher navoiyning dastlabki ikki devoni – “badoyi’ ul-bidoya” va “navodir un-nihoya”ning qo‘lyozmalari haqida professor hamid sulaymonning doktorlik dissertatsiyasida davrining imkoniyatlariga ko‘ra qimmatli ma’lumotlar berilgan. Ushbu maqola mazkur dissertatsiyaga asoslangan holda ikki devonning ilk nusxalari, ularning tarkibi, hamda birlamchi manbalarda ular haqida yozilgan qaydlarni tadqiq etishga bag‘ishlanadi. Shuningdek, maqolada ushbu dissertatsiya yozilgan davrdan so‘ng navoiy she’riyatining dastlabki ikki bosqichi – yigitlik va o‘rta yosh lirikasini o‘zida saqlab kelayotgan yangi qo‘lyozmalar aniqlanishining fanga qo‘shayotgan hissasi borasida fikrlar bildirilgan.
References
1. Alisher Navoiy. Devoni jadid/Navodir un-nihoya. O‘zR FAShI, №11675. Ko‘chiruvchi: Abduljamil kotib. 893/1487–1488
2. Alisher Navoiy. G‘azaliyot devoni. O‘zR FASHI asosiy fondi, №790. Ko‘chiruvchi: Sultonali Mashhadiy, 897/1491–1492.
3. Boltabayev S. Alişir Nevayi divanlarının dibaceleri (Giriş – Metin – Aktarma – Dizin - Tıpkıbasım). – Ankara: «AkÇağ», 2022. – 263 s.
4. Boltabayev S. Navoiy devonining shoir hayotligida ko‘chirilgan yangi topilgan nusxasi haqida // Alisher Navoiy va Sharq Renessansi (xalqaro simpozium materiallari). – Toshkent, 2022. – B. 438-466.
5. Erkinov A. “Badoye’ ul-bidoya”ning Navoiy davrida ko‘chirilgan va yangi aniqlangan qo‘lyozmalari (1483 va 1485-yillar) // Oltin bitiklar. 1-son. – Toshkent, 2018. – B. 18-31.
6. Erkinov A. Navoiyning Metropoliten muzeyi devoni qo‘lyozmasi va uning tarkibi masalasi (905/1499-1500-yil, xattot – Sultonali Mashhadiy) // Oltin bitiklar. – Toshkent, 2023/1. – B. 4-20.
7. Juraboyev O. Kitabet Sanatının Bir Örneği Olarak Ali Şir Nevayi'nin "Bedayiü’l-Bidaye" Divanının Taşkent Nüshası. // Uluslararası Beşeri Bilimler ve Sanat Dergisi. Cilt/Volume:1. – Bolu, 2020. – S. 14-27.
8. Levend A. Türkiye kitaplıklarındaki Nevai Yazmalari // Türk dili araştirmalari yilliği. Belleten. – Ankara, 1958. – S. 127-209.
9. Madaliyeva O. “Turkiya kutubxonalaridagi Navoiy qo‘lyozmalari” katalogi va uning ilmiy qimmati // Oltin bitiklar. – Toshkent, 2021. Vol. 4. – B. 4-19.
10. Madaliyeva O. Alisher Navoiy “Badoyiʼ ul-bidoya” devonining Mashhad qo‘lyozmasi // Oltin bitiklar. – Toshkent, 2022. Vol. 4. – B. 4-19.
11. Madaliyeva O. Alisher Navoiy «Navodir un-nihoya» devonining qo‘lyozmalari: mavjud muammolar va ba’zi yechimlar // Alisher Navoiy va Sharq Renesansi nomli xalqaro simpozium materiallari to‘plami (2-qism). – Toshkent, 2024. – B. 804-849.
12. Madaliyeva O. Alisher Navoiy she’riyatining 1480- yillar tarixiga nazar (“Devoni jadid” yoki “Navodir un-nihoya” devoni qo‘lyozmalari asosida) // Oltin bitiglar. 2024-yil 1-son. – B. 4-39.
13. Namozova Z. “Devoni Foniy” Hamid Sulaymon talqinida // Adabiy meros. 2023-yil, 2-son. – B. 12-16.
14. Qobulova R. Hamid Sulaymon – o‘zbek adabiyoti jonkuyari // Adabiy meros. 2021-yil, 1-son. – B. 96-99;
15. Абдуқодиров А. Амир Алишер Навоий (ҳаёти ва ижод йўли). – Тошкент: «Bayoz», 2022. – 256 б.
16. Алишер Навоий. «Оққўюнли мухлислар девони»: табдил ва факсимил матн. Нашрга тайёрловчилар: А.Эркинов, Р.Жабборов. – 411 б. 1-том Лойиҳа раҳбари: Г.Рихсиева. Лойиҳа илмий раҳбари: А.Эркинов. – Тошкент: «Donishmand ziyosi», 2021
17. Алишер Навоий. Айёми висол ўлди яна: Янги топилган ғазаллар. Нашрга тайёрловчи: Ф.Сулаймонова. – Тошкент: «Адабиёт ва санъат», 1995.
18. Алишер Навоий. Ғазалиёт девони (факсимиле). Нашрга тайёрловчи: PhD О.Мадалиева. Тадқиқот қисми муаллифлари: ф.ф.д. А.Эркинов, PhD О.Мадалиева. Масъул муҳаррир: т.ф.д., проф. Б.Абдуҳалимов. – Тошкент: «Фан» нашриёти, 2021. – 260 б.
19. Алишер Навоий. Илк девон. 1466 йили кўчирилган қўлёзманинг факсимиле нашри. Нашрга тайёрловчи: Ҳ. Сулаймон. Тошкент: «Фан», 1968.
20. Алишер Навоий. Наводир ун-ниҳоя. МАТ. 2-том. – Тошкент: «Фан», 1987. – 622 б.
21. Алишер Навоий. Оққуюнли мухлислар девони (1471 йил): табдил ва факсимил матн. Нашрга тайёрловчилар А.Эркинов, Р.Жабборов. Тошкент: «Donishmand ziyosi», 2021. – 391 б.
22. Алишер Навоий. Оққуюнли мухлислар девони. 1471 йили кўчирилган қўлёзманинг факсимиле нашри. Нашрга тайёрловчи: А.Эркинов. – Tokyo: «Research Institute for languages and cultures of Asia and Africa», 2015.
23. Волин С. «Описание рукописей произведений Навои в ленинградских собраниях» // Алишер Наваи. Под ред. К. Боровкова. – Москва–Ленинград: «Издательство АН СССР». 1946. – С. 203-235.
24. Жабборов Р. Алишер Навоий “Оққўюнли мухлислар девони” ва унинг давр адабий муҳитида тутган ўрни / Р.Жабборов. – Тошкент: «Donishmand ziyosi», 2021. – 240 б.
25. Жўрабоев О. Навоий асарлари қўлёзма ва матнларини ўрганишнинг баъзи масалалари // Алишер Навоий ва XXI аср. – Тошкент, 2016. – Б. 32-38.
26. Имомназаров М. XXI аср: Алишер Навоий лирик мероси матншунослиги муаммолари. Лойиҳа раҳбари: Г.Рихсиева. Лойиҳа илмий раҳбари: А.Эркинов. – Тошкент: «Donishmand ziyosi», 2021. – 207 б. 2-том.
27. Имомназаров М. Алишер Навоий лирик мероси матншунослигининг долзарб масалалари // Алишер Навоий ва XXI аср. – Тошкент: «Tamaddun», 2017. – Б. 6-10.
28. Имомназаров М. Мусулмон минтақа маданияти ривожида «мажоз тариқи» босқиқчи. 2-китоб. Алишер Навоий. – Тошкент: «Mumtoz so‘z», 2022. – 510 б.
29. Имомназаров М. Уч девон муқоясаси (Алишер Навоий шеърияти лирик жанрлар хронологиясига доир) // Алишер Навоий ва XXI аср. – Тошкент: «Turon iqbol», 2018 –Б. 12-17; Имомназаров М. XXI аср. Алишер Навоий лирик мероси матншунослиги муаммолари. – Тошкент, 2021. – 64 б.
30. Мадалиева О. Алишeр Навоий «Тeрма дeвон»лари таркибидаги ғазалларнинг матний тадқиқи (XVI аср қўлёзмалари асосида) // Alisher Navoiy xalqaro jurnali. Тошкент, №3/2022. – Б. 146-166.
31. Мадалиева О. Алишер Навоий девонлари қўлёзмаларининг таркибий-қиёсий тадқиқи. – 679 б. 5-том Лойиҳа раҳбари: Г.Рихсиева. Лойиҳа илмий раҳбари: А.Эркинов. – Тошкент: «Donishmand ziyosi», 2021. – 679 б.
32. Максудов Б. Кодикологическое описание списка «Навадир ан-нихайа» Наваи, хранящегося в библиотеке таджикского национального университета // Алишер Навоий ва XXI аср. – Тошкент: «Mashhur-press», 2020. – Б. 9-18.
33. Навоий дастхати (Наводир ун-ниҳоя). Нашрга тайёрловчи, сўз боши муаллифи: С.Ғаниева. – Тошкент: «Фан», 1991. – 12 б.т.
34. Намозова З. Навоий лирикаси матншунослиги тадқиқи тадрижи (Ҳамид Сулаймон илмий фаолияти асосида). Филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. – Тошкент, 2020. – 50 б.
35. Ойбек Мусо Тошмуҳаммад ўғли. Ҳ.Сулаймоновнинг “Алишер Навоий лирикасининг текстологик тадқиқоти” ҳақида // Мукаммал асарлар тўплами. Ўн учинчи том. – Тошкент: «Фан», 1979. – Б. 397-399.
36. Письма автографы Абдаррахмана Джами из “Альбома Навои”. Введение, перевод, примечания и указатели А.Урунбаева. – Ташкент: «Фан», 1982. – 135 с.
37. Рамазонов Н. Алишер Навоийда “таҳрирни таҳрир” // Ўзбек тили ва адабиёти. – Тошкент, 2006/1. – Б. 17-23.
38. Рамазонов Н. Яна “таҳрирни таҳрир” масаласи хусусида // // Ўзбек тили ва адабиёти. – Тошкент, 2007/1. – Б. 78-89.
39. Раҳмон В. Мумтоз сўз сеҳри. – Тошкент: «O‘zbekiston», 2015. – 440 б.
40. Рукописьная книга в культуре народов Востока. Очерки. Книга первая. Редакционная коллегия издания: О. Ф. Акимушкин, М. И. Воробъева-Десятовская (отв. секретарь), Л. Н. Меньшиков, Ю. А. Петросян (председатель), Э. Н. Темкин, А, Б. Халидов, С. С. Целъникер, Я. Я. Юзбашян– Москва: «Наука», 1987. – 612 с.
41. Салоҳий Д. “Бадоеъ ул-бидоя” малоҳати. – Тошкент: “Фан”, 2004. – 204 б.
42. Салоҳий Д. Таҳлил ва талқин масъулияти // Ўзбек тили ва адабиёти. – Тошкент, 2006/1. – Б. 74-78.
43. Семенов А. Описание персидских, арабских и турецких рукописей. – Ташкент: «Издательство среднеазиатского государтвенного университета». 1935. – 88 с.
44. Сирожиддинов Ш., Эркинов А. Кириш // Алишер Навоий: қомусий луғат. Масъул муҳаррир: ф.ф.д., проф. Ш.Сирожиддинов. Ижодий гуруҳ: С.Ғаниева, А.Эркинов, О.Давлатов, Э.Очилов, К.Муллахўжаева, Д.Юсупова, З.Мамадалиева, И.Исмоилов, А.Маликов, Л.Жўраева. – Тошкент: «Шарқ», 2016. II том. – Б. 8-30.
45. Сирожиддинов, Ш. 2023. Амир Алишер: 200. Тошкент: “Адабиёт”. – 198 б.
46. Собрание восточных рукописей академии наук Республики Узбекистан. Литература (Диваны). Том. I. Отвественный редактор академик АН РУз Д.Юсупова. Подготовка к изданию: канд. ист. наук. Х.Лутфиллаев, канд. филол. наук. С.Файзиева, О.Мадалиева. – Ташкент: «Навруз», 2017. – 559 с.
47. Сулейманов Х.С. Текстологическое исследование лирики Алишера Навои / В трех томах / том первый. – Ташкент–Москва, 1955-1961. – 415 с.
48. Турдиалиев А., Эркинов А. «Бадойиъ ул-бидоя»нинг Навоий даврида кўчирилган ва янги аниқланган санали олтинчи қўлёзмаси (Султонали Машҳадий, Ҳирот, 889/1484-1485 йил) // Алишер Навоий ва XXI аср. – Тошкент: «Turon iqbol», 2018 –Б. 57-62.
49. Турсунов Ю. “Муншаот” асарининг матний тадқиқи. – Тошкент: “Мумтоз сўз”, 2016. – 264 б.
50. Турсунов Ю. Навоийнинг ҳаёт йўли: йиллар ва манзиллар. – Тошкент: «Zabarjad media», 2023. – 176 б.
51. Умаров Э. Уникальная рукопись дивана Алишера Навои «Гаройиб ас-сигар» // Ўзбекистонда ижтимоий фанлар. – Тошкент: «Фан», 1991. – Б. 60-64.
52. Хондамир Ғиёсиддин. Макорим ул-ахлоқ (олийжаноб хулқлар). – Тошкент: «Akademnashr», 2017. – 368 б.
53. Шамсиев П., Исҳоқов Ё. “Наводир ун-ниҳоя”нинг янги қўлёзмаси // “Совет Ўзбекистони” газетаси. (2.12.1966).
54. Эркинов А. «Бадойиъ ул-бидоя»нинг Навоий даврида кўчирилган ва янги аниқланган санали бешинчи қўлёзмаси (888 йил, сафар ойи/1483 йил, март-апрель) // Алишер Навоий ва XXI аср. – Тошкент: «Turon iqbol», 2018. –Б. 51-57.
55. Эркинов А. Алишер Навоий “Хазойин ул-маоний”си ва унинг протодевони масаласи // Алишер Навоий ва XXI аср. – Тошкент: «Tamaddun», 2017. – Б. 19-38.
56. Эркинов А. Мустақиллигимизнинг 31 йиллигига муносиб туҳфа: Алишер Навоий “Бадоеъ ул-бидоя”сининг саккизинчи нусхаси аниқланди. Мустақиллигимизнинг 31 йиллигига муносиб туҳфа: Алишер Навоий “Бадоеъ ул-бидоя”сининг саккизинчи нусхаси аниқланди (uza.uz).
57. Эркинов А. Навоийнинг мухлислари томонидан тузилган яна бир девони // Ўзбек тили ва адабиёти. № 1. – Тошкент, 2012.
58. Эркинов А., Мадалиева О. «Терма девон» ёки Навоий «Наводир ун-ниҳоя»сининг сўнгги редакцияси? (Машҳадий қўлёзмаси асосида, 905/1499-1500 йил) // Алишер Навоий ва XXI аср (Халқаро илмий-назарий анжумани материаллари). Тошкент: «Mashhur-press», 2020. – Б. 19-21.
59. Юсупова Д. «Наводир ун-ниҳоя» фақат ғазаллардан иборат девонми? // Алишер Навоий ва XXI аср. – Тошкент: «Tamaddun», 2017. – Б. 54-60.
60. Юсупова Д. «Хазойин ул-маоний»: тузилиш қонуниятлари, таркибий хусусиятлари // Алишер Навоий ва XXI аср. – Тошкент, 2016. – Б. 152-158
61. Юсупова Д. Мухлислар томонидан тузилган девонлар: талқин, таҳлил ва таҳрир // Алишер Навоий халқаро журнали. 1-сон, 1-қисм. – Тошкент, 2021.– Б. 101-110.
62. Ҳакимов М. Навоий асарларини кўчирган хаттотлар. – Тошкент: «Фан», 1991. – Б. 14.
63. Ҳакимов М. Шарқ манбашунослиги луғати. Тошкент: «Davr Press», 2013. – 496 б.